İlber Ortaylı okurları kendisinin sahip olduğu engin bilgisini -her ne kadar bazen biz yeni neslin anlamadığı eski kelimeler kullansa da- akıcı bir üslupla okuyucaya aktarmayı başarabilen ve tabiri cazise çok okumuş çok gezmiş bir bilim insanı olduğunu bilirler. İlber Hocayı İlber Hoca yapan sadece sahip olduğu bilgi hazinesi değil elbet; aynı zamanda da tavırları.

İlber Ortaylı birkaç gün sonra konferans vermek için Viyana‘ya gelecek. Geçen senenin son konferansında salonda yer kalmadığı gerekçesiyle içeri girememiştik ama bu sefer e-posta yoluyla erkenden salondaki yerimizi ayırttık.

Bu münasebetle bu yazımda İlber Ortaylı kimdir? Okuduğum kitapları hangileridir? Nasıl bir kişiliğe sahiptir? Kendisine atfen yapılan capsler hakkında ne düşünüyor? Klavyesi sivri yazarlar hakkında neler yazmış? …. tarzından sorulara yanıt arayarak konferansa biraz ön bilgiye sahip olarak gitmek istiyorum. 

 İlber Ortaylı Kitapları 

Şüphesiz birçoğumuz en çokta televizyon programlarındaki ani çıkışlarından tanıyoruz kendisini. Bazen düşünüyorum da, sıradan bir vatandaş insanları bu kadar terslese ve neredeyse her önüne gelene “sen ne cahil bir adammışsın” diye laf çarptırsa bu kadar sevilir miydi?

Elbette hayır.

Söz konusu İlber Ortaylı olunca insanlar tavırlarını komik buluyor ve hatta capslerini yapıyorlar.

Neden?

Çünkü bilginin önünde eğilmeyecek insan yok.

Canlı yayında daha ilk sorusunu bitirmesine dahi müsaade etmeden bir güzel haşladığı TRT spikeri bayan ^[15] gibi insanların kendisine karşı duygularını Freud’un tabiriyle ambivalenz olarak nitelendirebilir miyiz yoksa iş daha vahim boyutlarda mı bunu kestirmek biraz güç.

İlber Ortaylı Kimdir?

İlber Ortaylı , Kırım Tatarı bir ailenin çocuğu olarak 1947 yılında Avusturya’nın Vorarlberg eyaletinin başkenti Bregenz’te bulunan bir göçmen kampında dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini İstanbul ve Ankara’da tamamladı. 1965 senesinde Ankara Atatürk Lisesi’nden mezun oldu.

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ile Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Tarih bölümünü bitirdi. Avusturya’da, Viyana Üniversitesi‘nde Slavistik ve Orientalistik Bölümü’nde öğrenim gördü. 

Master çalışmasını Chicago Üniversitesi’nde Prof. Dr. Halil İnalcık ile yaptı. Tanzimat Sonrası Mahalli İdareler isimli tezi ile 1978 senesinde doktor, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu adlı çalışmasıyla 1979’da doçent oldu. 1989 senesinden bu yana profesördür. ^[1][3]

2005’den 2012’ye kadar Topkapı Sarayı Müzeler Müdürlüğü Başkanlığı görevini yürütmüştür.^[3] Uluslararası Osmanlı Etütleri Komitesi yönetim kurulu üyesi ve Avrupa İranoloji Cemiyeti üyesidir.^[2]

İlber Ortaylı kaç dil biliyor?

İlber Ortaylı kaç dil biliyor sorusuna cevaben farklı kaynaklarda birçok (hatta 15) dil bildiği belirtilmiş olsa da, kendisi bu soruyu keskin bir şekilde cevaplamaktan kaçınmaktadır. Katıldığı bir televizyon programında abartıldığı kadar çok dil bildiğini yalanlamıştır:

Şayet yukarıdaki videonun en başında açılan pencereye tıkladıysanız İlber hocanın 5 dil konuştuğunu duymuşsunuzdur. 

Şimdi isterseniz yukarıdaki videoda 0:58 – 1:07 arasında söylenilenleri tekrar dinleyelim. 

Şimdi de beraber bu fotoğrafa bakalım:

Ne gördünüz?

Tahmin ediyorum ki aynı şeyi.

Bosna-Hersek seyahatim esnasında bir sigara paketinin üzerinde iki defa aynı şeyin yazılı olduğunu görüp, bu yazılanların bir de Sırp Kıril alfabesiyle tekrar yazıldığını öğrenince (kısacası üç defa aynı şey) durumu bir hayli ilginç bulup hatıra kalsın diye yukarıdaki fotoğrafta gördüğünüz sigara paketini çantama atmıştım.

Dolayısıyla İlber hoca Sırpça, Boşnakça ve Hırvatça biliyor diye yazan kaynakların fantazi anlayışlarına hayran kalmamak elde değil, ki aynı şeyi Avusturya gibi bu coğrafyayla iç içe bir maziye sahip devletin başkonsolosu dahi söylemiş. ^[4] Tabii bu olayın nedenleri biraz da politik.

İlber Ortaylı ve Avusturya

İlber Ortaylı ve Avusturya arasındaki derin bağlantıya ülkede yaşayan bir şahıs olarak detaylı bir şekilde vurgu yapmadan geçmek olmaz.

Yukarıda da belirtildiği üzere İlber Ortaylı Avusturya Bregenz’te dünyaya geldi. Kendisinin Avusturya ile olan bağı sadece bundan ibaret değil. Yıllar sonra yüksek öğrenim yapmak için tekrar Viyana Üniversitesi‘nin yolunu tuttu. Bir dönem sonra yine aynı üniversitede dersler verdi.

---

Bu da ilginizi çekebilir

İlber Ortaylı’dan Avusturya’nın kısa tarihi:

„Avusturya tarihi“.

---

Ödül töreninde büyükelçi tarafından “gönülden Avusturyalı” olarak nitelendirilen İlber Ortaylı, Avusturya Devlet Kültür Nişanı sahibidir. Avusturya Bilimler Akademisi üyesidir.^[4]

İlber Ortaylı Viyana Konferansları: 06.-07.02.2017

İlber Ortaylı Viyana Yunus Emre Enstitüsü’nün düzenlediği konferans(lar) nedeniyle Viyana‘ya geldi. Geçen sene salonda yer kalmadığı gerekçesiyle kapıdan çevrilmiştik. Bu sefer tedbir olarak önceden yerimizi ayırttık ve sorunsuz bir şekilde içeri girebildik.

İlber Ortaylı Kitapları (Okuduklarım)

Kütüphanemde bulunan İlber Ortaylı kitapları:

Avrupa ve Biz ^[1]

İlber Ortaylı’nın özellikle de Avrupa ve Biz isimli kitabını okumanın bu günlerde tam da zamanı. Bunun sebebi ise Türkiye ve AB’nin arasında gerçekte hiçbir zaman güçlenmeyen, son zamanlarda ise bir hayli gergin olan ve hatta görünürde kopma noktasına gelen bağlar.

18. yüzyıl başlarına ait “Avrupa’da Bulunan Milletlerin ve Özelliklerinin Kısa Tasviri” isimli bir Avusturya halk resmi kitaptan en çok ilginizi çekenlerden olacaktır.

Kitapta en çok beğendiğim cümlelerden biri:

Bu ethnocentrisme (milliyet merkezli bakış) aslında bir Eurocentrisme’nin (Avrupa merkezli bakışın) ve dünya görüşünün eseridir. (s. 8)

Kitapta Türklerin ve Rusların aynı kaderi paylaşmaları ve Avrupalılar tarafından dışlanmalar şu ilginç cümleyle anlatılmış: 

Avrupa’nın Rönesans’tan beri hem vazgeçemediği, hem dışladığı iki ülke Rusya ve Türkiye’dir. … Avrupa’yı sadece bir Hristiyan kulübü olarak görme sloganı bir noktayı kaçırıyor: Rusya Hıristiyandır; fakat, her şeye rağmen dışlanmaktadır. (s. 9)

Türklerin Tarihi 1 & 2 ^[9][10]

Kitabı tek cümleyle kısaca özetleyecek olursak:

Medeni dünyada hiçbir kavim ve ülke tarihin her safhasında görünen Türkleri ve Türk tarihini bilmeden kendi tarihini yazamaz.

Türklerin dünya tarihinde bir beylikten imparatorluğa uzanan yolculuğa bir bilet almanın yolu ise Türklerin Tarihi isimli kitaplardan geçiyor.

Son İmparatorluk Osmanlı ^[11]

Avusturya ve Türkiye aynı cümle içerisinde geçince ilgimi çekmemesi imkansız:

Osmanlı, imparatorluktu; bütün imparatorluklar gibi dağılmak için doğmuş ve büyümüştü. Ama klasik dünyanın şartları ve renkleri içinde doğan bu imparatorluk hukuken sona erdiğinde, onun devamı olan Türkiye Cumhuriyeti‘ni aynı dönemde kurulan Avusturya Cumhuriyeti ile karşılaştıramayız. Zira Türkiye Cumhuriyeti olayında; imparatorluk adeta uluslaşmıştır ama bünyesinde eskiyi elan devam ettiren bir konumdadır. Renkli bir coğrafya, devam eden dinanizm, gelişim ve genç nüfus; eski imparatorluğun kurumlarıyla devamını sağlamaktadır. Bundan başka impratorluğun eski parçalarındaki dağınık etnik yapının oluşturduğu bağlantılar ve olaylar ‘Osmanlı’nın ölüsü’nün bir ölçüde yaşadığını da gösterir. (s. 9)

Kitapta ilginizi çekecek birçok şey bulacağınıza eminim ama benim en çok ilgimi çekenlerden biri de bu oldu:

…mesala İstanbul’da müteferrika rütbesiyle rehin olarak bulunan Dimitri Kantemir, Boğdan voyvodası Konstanstin Kantimir’in oğludur. Türk musikisinden, Fars şiirinden mükemmel anlıyordu ve ilk Osmanlı tarihini Hammer’den evvel o yazmıştır. (s. 131)

Tarihimiz ve Biz ^[2]

Tarihimizi okudukça kendimizi daha çok sevecek ve geçmişimize daha çok ısınacağız! (kitabın arka kapağından)

İlber Ortaylı bu kitabında tarih bilincinden, tarihe müdahaleye, tarih yapmak, yazmak ve nasıl yazılması gerektiğinden Batıda Türk imajına, Ermeni meselesinden Haçlı Seferlerine, Viyana Kuşatması’ndan Osmanlının batılılaşmasına kadar birçok farklı konuya değinmiş.

Yukarıda Avrupa ve Biz isimli kitaptan bahsederken şöyle bir alıntı yapmıştım: Avrupa’yı sadece bir Hristiyan kulübü olarak görme sloganı bir noktayı kaçırıyor: Rusya Hıristiyandır; fakat, her şeye rağmen dışlanmaktadır. (s. 9).

Diğer taraftan yazar Tarihimiz ve Biz isimli kitabında şöyle diyor:

Hiç şüphe yok ki, bugünkü AB; hem ekonomik, hem siyasi, hem de kültürel açıdan en organize, en yaygın, en hakim dini kuruluştur. Bunun etrafında bir Avrupa şekillenmiştir. (s. 137)

Tarihin İzinde ^[12]

Türk Tarihinde Dört Sima ^[13]

Şunu belirtmekte yarar görüyorum ki bu kitap İlber Ortaylı’nın kitaplarından biri değil ve dolayısıyla da bu listede yer alması ne kadar doğru tartışılır. Kitabı kendim almadım, İnternetten verdiğim kitap siparişi belirli bir miktarı geçince hediye göndermişler.

Kimmiş kitapta konu anılan bu dört sima diye soranlara kitabın arka kapağından tadımlık:

Bir dünya tarihçisi: Halil İnalcık, Paranın tarihçisi: Halil Sahillioğlu, Uygulamadan kurama uzanan bir tarihçi: Mehmet Genç, İmparatorluğun tarihçisi: İlber Ortaylı

Kitabın önsözünden:

… Hem bir mazi hem bir meslek olarak tarihe olan ilgi, önümüzdeki yıllarda Türk tarihçiliğinin dünya tarihçiliğiyle daha fazla rekabet edebileceği ümidini beslemektedir. 

Okuyucalar olarak tek dileğimiz böyle de olması.

Osmanlı’yı yeniden keşfetmek ^[14]

Seyahat etmeyi seven biri olarak kitapta en çok ilgimi çeken bölüm Osmanlı Seyahatnameleri oldu. Alıntılar:

Miladi 1135’ten itibaren Türkiye üzerindeki devamlı raporları bugün Vatikan arşivlerinde bulmak mümkün. (s. 85)

Sadece 19. yüzyılda Osmanlı coğrafyası üzerine yazılan seyahatnamelerin sayısı 5000’i geçmektedir. Türkiye üzerine okuduğumuz en eski Fransızca ve Almanca seyahatnameler daha öncesine yani Osmanlı öncesine uzanmaktadır. (s. 86)

Viyana’ya giden elçilik heyetinde de bulunduğu için Osmanlı dışı ülkeyi de tasvir eden Evliya Çelebi, bugün sadece bizim değil; bütün tarihçi âlemin ve bütün Avrupa dünyasının merakla takip ettiği bir kaynaktır. (S88)

İlber Ortaylı’nın okunmasını önerdiği 15 kitap ^[7]

İlber Ortaylı’nın okunmasını önerdiği 15 kitap listesi şu şekildedir:

1. Modern Türkiye Tarihi – Carter V. Findley
2. Ortaçağ – Umberto Eco
3. Bu Mülkün Sultanları – Necdey Sakaoğlu
4. Yavuz Sultan Selim – Feridun M. Emecan
5. Tarih Notları – Bir Orta Doğu Tarihçisinin Notları – Bernard Lewis
6. Osmanlı Ermenilerine Ne Oldu? – Guenter Lewy
7. Tarihe Düşülen Notlar – Halil İnalcık
8. Gerçi Rum İsek de- Rumca Bilmez Türkçe Söyleriz – Evangelia Balta
9. İstanbul’un Yaşayan Efsanesi – Semavi Eyice
10. Çankaya – Falih Rıfkı Atay
11. Türk Sanatı – Oktay Aslanapa
12. Bitmeyen Savaşta Kut’ül Amare Halil Paşanın Hatıratı
13. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu – Edward J. Erickson
14. Ortadoğu – Bernard Lewis
15. Modern Ortadoğu Tarihi James L. Gelvin

Bu kitaplardan şu ana kadar sadece Halil İnalcık’ın Tarihe Düşülen Notlar’ın ilk cildini okudum. Umarım zamanla bu listeyi de tamamlayacağım.

Okumak istediğim diğer kitapları

Yukarıda sayılı kitapların yanı sıra İlber Ortaylı Seyahatnamesi şu an itibarıyla en çok okumak istediğim kitaplardan biri.

İlber Ortaylı Capsleri

Sanal alemde şahsına atıfta bulunan birçok İlber Ortaylı caps lerine denk gelmek mümkün. Bu görsellere kendisinin sadece gülerek tepki vermesi, ne kadar da renkli bir kişiliğe sahip olduğunun bir kanıtı olarakta görülebilir. Bakın katıldığı bir televizyon programında bu capsler hakkındaki düşüncelerini nasıl yorumlamış:

İlber Ortaylı Ekşi Sözlük ^[8]

Böylesine ünlü bir kişiliğin Ekşi Sözlük Yazarlarının hışmından kurtulabilmesi haliyle mümkün değil. Birebir alıntılar:

• türkiye’nin yetiştirdiği en büyük ayarmatörlerden biri.(hastasıyım).şahsen bugün için bir haber olsun bir tartışma olsun bir yemek olsun ayar vermediği tek program izlemedim.bilgisiyle,o umursamaz tavrıyla verdiği ayarlarla idol olacak bi insandır.

• hayatta kizindan baska kimseye ‘eyvallah’i olmayan. ‘eyvallah’i olmadigi gibi; allah vergisi zeka ve hafızasının potansiyeli ile diğer fanilerinkini mukayese edip; ona buna ‘aptal, beceriksiz’ demekten gocunmayan. egosantrik ve o nisbette de kimsenin dumen suyuna gidemeyecek derecede fevri ve hoşsohbet tarihçimiz.

• konusmasi her daim sarhosmus izlenimi verir…

• keske cok paramiz olsada bole ozel universitelere falan ders verecegi yerde bizim eve gelse, soyle balkona masa atsak (sacmaliga bak ilber ortayliyi eve cagiriyoz ama balkonda masa yok), konussa daldan dala atlasa ole anlatip dursa, muhabet etsek.

• bana tarihi sevdiren tonton amca o.

 

Kaynakça

[1] İlber Ortaylı, Avrupa ve Biz. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 12. baskı, Şubat 2016.

[2] İlber Ortaylı, Tarihimiz ve Biz. Timaş Yayınları, 3. baskı.

[3] İlber Ortaylı Vikipedi (Almanca). Erişim tarihi: 28.01.17.

[4] Büyükelçi Gürer’in Konuşması – Prof. İ. Ortaylı’ya Avusturya Nişanı verildi. Avusturya Ankara Büyükelçiliği İnternet Sayfası (Türkçe). Erişim tarihi: 28.01.17.

[5] Vorarlberg Online ile söyleşi (Almanca). Erişim tarihi: 28.01.17.

[6] İlber Ortaylı – İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. http://www.bilgiyay.com/s/342/ilber-ortayli. Erişim tarihi: 28.01.17.

[7] İlber Ortaylı’nın okunmasını önerdiği 15 kitap. Erişim tarihi: 28.01.17.

[8] İlber Ortaylı – Ekşi Sözlük. Erişim tarihi: 28.01.17.

[9] İlber Ortaylı, Türklerin Tarihi. Timaş Yayınları, 16. baskı, Temmuz 2016.

[10] İlber Ortaylı, Türklerin Tarihi. Timaş Yayınları, 1. baskı, Nisan 2016.

[11] İlber Ortaylı, Son İmparatorluk Osmanlı. Timaş Yayınları, 12. baskı, Ağustos 2009.

[12] İlber Ortaylı, Tarihin İzinde. Profik Yayıncılık, 1. baskı, Mart 2009.

[13] İlber Ortaylı, Türk Tarihçiliğinde Dört Sima. Timaş Yayınları, 1. baskı, Ekim 2013.

[14] İlber Ortaylı, Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek. Timaş Yayınları, 31. baskı, Ocak 2011.

[15] Canlı Yayında Tarih Fırçası. Erişim tarihi: 28.01.17.